Merhaba sevgili ziyaretçiler. Çatılarımız evlerimizin ve binalarımızın en önemli parçası ve bakımında en fazla özen ve dikkatin gösterilmesi gereken parçalarından. Çatı kaplamaları çatılarımızın dolayısıyla binamızın çeşitli doğal etkilere karşı korunmasını sağlamak açısından önemli bir role sahip. Bu amaçla çatılarda farklı türde kaplama malzemeleri kullanılabilmektedir. Kaplama malzemeleri, kaplamayı oluşturan malzemenin içeriğine göre metal, kil, çimento, bitüm, plastik esaslı ve diğer malzemeler olmak üzere altı gruba ayrılmaktadır.

Çatıyı taşıyan sistemin ahşap, betonarme veya çelik konstrüksiyon olması kaplama malzemesinin seçimi açısından öneme haizdir. Bu nedenle çatı kaplama malzemesinin seçimi de taşıyıcı sistemin özelliğine göre değişiklik arz etmektedir.

Metal Esaslı Kaplama Malzemeleri

Genellikle, endüstri yapılarında kullanılan kaplama malzemeleridir. Bu nedenle estetik açıdan konut yapılarında tercih edilmez. Alüminyum, bakır, çinko, kurşun, çelik gibi metalik malzemelerden üretilirler. Metal kiremit, tek katlı metal levha ve sandviç panel türleri vardır.

Metal Kiremitler

Alüminyum-çinko kaplamalı metal kiremitler, basınç altında şekillendirilmiş alüminyum-çinko alaşımı ile kaplanmış,

küçük taş parçacıkları ile akrilik olarak kaplaması yapılmış, 0,40 mm kalınlığında çelik levhadır. Taş kaplama, renk solmalarına ve UV ışınlarının içeri işlemesine karşı direnç sağlamaktadır. 7 kg/m2 ağırlığında 410 x 1320 mm boyutlarındadır.

Bu malzemelerin ömrü 40-50 yıl kadar olabilen kullanım süreleri vardır. Korozyon direnci yüksektir, yüzeyi yosunlaşma ve mantar oluşumunu önleyen akrilik kaplamalıdır. Küflenme olmaz, kırılmaz, çatlamaz, fire vermez, alev almaz, donmaz ve yangına dayanıklıdır. 10° ile 90° arasında eğime sahip tüm çatılarda rahatlıkla kullanılabilir. Doğal taş kaplı olması nedeniyle renk solmasına karşı uzun ömürlüdür.

Atmosferdeki kimyasal bileşenlerden etkilenmez. Montajı hızlı ve kolaydır. Benzeri kiremitlere göre oldukça hafiftir. Çatı taşıyıcı sisteminde ekonomi sağlar. Estetiktir, değişik renkleri vardır. Her kiremit çatıya ayrı ayrı sabitlendiği için kuş veya haşeratın girmesini imkansız hale getirir. Hırsızların girmesini zorlaştırarak hırsızlık olaylarını da önler.

Metal kiremitler genel olarak konut yapılar için kullanılan bir malzemedir ve endüstri yapılarında kullanılamaz. Isı ve ses iletim değerleri yüksektir. Bu nedenle ses, nem ve ısı etkilerine karşı yalıtım yapılması gerekir. Maliyeti yüksektir. Yaygın işçiliği yoktur. Parçalı elemanlardan oluştuğu için bazı durumlarda sızıntıya bağlı olarak korozyon oluşabilir. Eğrisel yüzeyli çatılarda, ısı farklarının sebep olduğu termal hareketler nedeniyle gürültü yapabilir.

Tek Kat Metal Levhalar

Büyük boyutlu elemanlardır. Yangına dayanıklı, hafif, su geçirmeyen, alev almayan, soğuk havadan etkilenmeyen, yapım, kullanım sırasında fire vermeyen ve hafifliği nedeniyle çatı taşıyıcı sisteminde ekonomi sağlayan bir örtüdür
Isı ve ses iletim değerleri yüksektir. Su, ses, sıcaklık etkilerine karşı yalıtım gerektirir.

Çinko Levhalar

Çinko levhalar kalınlıklarına göre sınıflandırılır. Genellikle, 12 Numara 5 kg/m2 ağırlığında ve 1000×2000 mm levhalar halinde kullanılır. Zamanla atmosfer etkileri ile üzerinde gri beyaz renkte, asit karbonikli çinko oksitten bir tabaka meydana gelerek malzemenin korozyonunu önler. Tuz ve asit buharları çinkoyu tahrip eder ve kullanım ömrünü azaltır.

Bakır Levhalar

0,50 mm’lik kalınlığa sahip 1000×2000 mm bakır levhalar halinde kullanılır. 4,5 kg/m2 ağırlığındadır. Tavlanmamış bakır kırmızı renkte olup zamanla oksitlenerek mavi yeşil bir tabaka oluşur. Bu tabaka bakır levhanın korunmasını sağlar. Bu tabakanın kesinlikle temizlenmemesi gerekir. Tavlanmış bakır zamanla biraz siyahlaşır, mavi yeşil bir görünüm olmaz. Lüks konut çatılarında kullanılır. Sanayi bölgelerinde oksitlenen tabaka kötü bir renk aldığından buralarda kullanmak estetik açıdan doğru bir yaklaşım olmayabilir.

Kurşun Levhalar

Genellikle 3 mm kalınlıkta ve farklı boyutlarda kullanılmaktadır. Zamanla levhaların yüzeyinde koyu gri bir tabaka meydana gelir.

Çelik Levhalar

0,3-1,0 mm kalınlığındaki çelik levha; çinko sıcak daldırma galvaniz yöntemi ile kaplanmıştır. 12000 mm uzunluğa kadar üretilebilmektedir. Genellikle 0,7 mm trapez galvanizli saçlar kullanılır. 10 kg/m2 ağırlığındadır. Endüstri yapılarında yaygın olarak kullanılmaktadır. Galvaniz yapılmış çelik levhalar uzun ömürlüdür. Katlandığı zaman çinko kaplama dökülmez. Kolayca boyanabilir.

Siyah sac levhaları çatılarda kullanmak doğru değildir. Siyah sac levhalar paslanarak kısa sürede kullanılamaz hale gelir. Eğrisel form verilebilme özelliği vardır. Kolay taşınır, montajı pratiktir. Taşınması sırasında kırılmaz ve deforme olmaz. Ateşe ve ısıya dayanıklıdır. Zaman ve işçilik tasarrufu sağlar. Kolayca sökülüp farklı yerlerde bozulmadan montajı yapılabilir.

Eğilme etkisindeki σem=1200 kg/cm2 olup, diğer çatı kaplama türlerine oranla daha yüksek mukavemet değerlerine sahip olması dolayısıyla kiriş ve aşık maliyetlerinde tasarruf sağlar. Isı yalıtımsız tek tabakalı veya iki trapez levha arasına ısı yalıtımı serilerek çok tabakalı kullanılır.

Estetik olmadığından, ses ve ısı yalıtımı çok zayıf olduğundan konut türü yapılarda kullanılamaz. Montajdan sonra delik yerlerinde paslanma olur. Sıcaklık değişimlerinden etkilenir. Uzama ve kısalma katsayıları yüksektir. Ek yerlerinden hareket edebilir. Asit buharları ile üretim yapılan sanayi tesislerinde yalıtımlı olarak kullanılmalıdır.

Sandviç Paneller

Sandviç paneller; alüminyum veya galvaniz saclı iki tabaka arasına çeşitli yoğunluk ve kalınlıkta yalıtım malzemesi kullanılarak üretilmektedir. 0,5-1,5 mm kalınlığında alüminyum veya 0,5-0,7 mm arasında değişen galvanizli sac levhalar kullanılmaktadır. Yalıtım malzemesi taşyünü, camyünü, poliüretan, polistren köpüktür. Galvanizli sac sandviç panellerin ortalama ağırlığı 15-25 kg/m2dir.

Korozyon, su, ses, ısı ve yangın dayanıklılığı yüksektir. Bu nedenle uzun ömürlüdür. Sandviç panellerin montaj süresi, yerinde yapma sandviç sistemlere göre daha hızlıdır. Hafif ve eğilme mukavemetleri yüksek olduğundan aşık ve taşıyıcı sistemden ekonomi sağlarlar. İstenilen boy ve kalınlıkta üretilirler. Üretiminde kullanılan malzemelerden dolayı yangın anında zehirli gaz oluşmaz.

Eğrisel form verilemez. Konut yapılar için uygun değildir. Klasik kaplama malzemelerine göre pahalıdır. Küçük çarpmalar sırasında bazen dış yüzey ve yalıtım elemanının birbirinden ayrılmasına neden olur. Aşırı çatı yüklerinden kaynaklanan eğilme ve basınç durumunda elemanlar arası ayrışmalar olabilir.

Kil Esaslı Kaplama Malzemeleri

Kilden üretilen Alaturka ve Marsilya kiremit çeşitleri vardır. Marsilya kiremit boyutları, 23×41 cm olup ortalama ağırlığı 48 kg/m2’dir. Alaturka kiremit boyutları, 41×15-17 cm boyutlarındadır. Ortalama ağırlığı 57 kg/m2’dir.

Kiremitlerin malzemesi tamamen doğaldır. Bünyesinde doğaya zararlı kimyasallar bulundurmamasından dolayı çevreye zarar vermez. Bakım ve kullanım gideri emsallerine göre çok azdır. İnsanlara ve hayvanlara zarar vermez. Konutlarda kullanılır. Fiyatı ucuzdur. Kaldırılıp tekrar kullanılabilir. Kullanımında sağlığa zararlı hiçbir kimyevi madde kullanılmaz. Estetiktir.

Kil esaslı kiremitlerin su emme özelliği vardır. Donma ve çözülmeye dayanıklılığı azdır. Ayrıca girintili çıkıntılı olduğundan toz ve kir tutar. Suyun kiremit üzerinden akışı, yüzeyindeki pürüzlerden etkilenir ve yüzde 30’dan daha düşük eğimli çatılarda kullanılamaz. Kuvvetli rüzgarlarda yağmur suyu yapı içine girebilir.

Kimyasal maddelere dayanıklılığı azdır. Düşük mukavemeti, kırılgan oluşu nedeniyle çok fire verir. Taşıyıcı sisteme verdiği ağırlıktan dolayı yapının taşıyıcı sistem maliyetini önemli oranda artırır. Bu nedenle geniş açıklıklı endüstri yapılarında kullanılmaz. Ses ve ısı geçirgenliği düşük de olsa vardır. Konut tipi yapılarda çatı arası kullanılıyor ise yalıtım gerektirir.

Çimento Esaslı Kaplama Malzemeleri

Çimento Esaslı Kiremitler

Çimento kullanılarak üretilen çatı kaplama malzemesidir. Boyutları 33×42 cm, ağırlığı 42 kg/m2dir. Bu tür kiremitler % 2-3 civarında az sayılabilecek miktarda su emer. Donma ve çözülme etkilerine karşı kil esaslı kiremitlere göre daha dayanıklıdır. Üretiminde atık madde olmadığı için doğayı kirletmez. Kil esaslı kiremitlere göre daha yüksek basınç dayanıklılığına sahiptir.

Kilit sistemi sayesinde fazla yüksek olmayan eğimlerde ve kuvvetli rüzgar alan bölgelerde yüksek performans gösterir. İşçiliği kolaydır. Darbelere karşı dayanıklıdır. Yapısal özellikleri sayesinde kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır. Üretim teknolojisi gereği milimetrik ölçülerde üretilir. Metrekare ağırlıkları kil esaslı kiremitlere oranla daha azdır. Değişik renklerde üretilebildiğinden estetik bir görünüme sahiptir.

Çimento içerikli olduğu için kırılgandır. Nakliye ve döşenmesinde fire verir. Üzerinde gezilmesi sırasında dikkat edilmezse kırılabilir. Eğrisel yüzeylerde kullanılamaz. Kil esaslı kiremitlere göre daha pahalıdır. Çatı arası kullanılacaksa ses, ısı ve nem için yalıtım gerektirir.

Lifli Çimentolu Sinüs Oluklu Levhalar

İnorganik birleşimler (kalsit+mikro silika) ve organik lifli (selüloz) çimentodan oluşan bir kaplama malzemesidir. Günümüzde asbest kullanımı terk edilmiştir. Erime sıcaklığı 1200 ºC olan yanmaz bir malzemedir. 92 cm genişlikte, 125 cm ile 330 cm arasındaki boylarda ve 6 mm kalınlığında üretilir. Ortalama 11,5 kg/m2 ağırlıktadır.

Asidik ortamlar dahil üretimde oluşabilecek kimyasal etkilere karşı dayanıklıdır. Su geçirmez bir yapıya sahiptir. Su buharı difüzyon özelliği vardır. Yüzeylerinde yoğuşma meydana gelmez. Paslanmaz, nem yapmaz, çürümez, donma ve çözülmeye karşı dayanıklıdır. Uygulaması pratiktir. İşçilik maliyeti azdır. Rüzgâr etkisi ile yağmur suyu levha altına geçmez. Ultraviyoleye ve sıcaklık farklarına karşı olağanüstü dirençlidir. Üstünde yürünebilir. Çatıda uygulama maliyeti ucuz olup geniş alanlı yüzeylerin kaplanması için uygundur.

Bu levhaların zamanla yüzeylerinde bozulma olabilir. Çimento içerikli olduğu için kırılgandır. Konut türü yapılar için uygun değildir. Diğer metal kaplamalara göre daha ağırdır. Aşık ve taşıyıcı sistem maliyetini artırır. Sert rüzgârlarda uygun montaj yapılmamış ise çatlama ve kırılma meydana gelebilir. Ses ve ısı geçirgenliği orta seviyededir.

Bitüm Esaslı Kaplama Malzemeleri

Shingle

Üzeri doğal taş kaplı shingle çatı örtüsünün boyutları 33x 100 cm’dir. Çatıya yaklaşık ağırlığı 10 kg/m2 yük verir. Mahya, köşe elemanı gibi aksesuarlar gerektirmez. Çatılarda riskli noktalar için kullanılan çinko kullanımını ortadan kaldırır. %33 ve daha yüksek eğimlerde su geçirmezdir.

Ayrıca su yalıtımına gerek kalmaz. Kolay uygulanır. Karmaşık ve eğrisel çatı yüzeylerinde kolaylıkla uygulanabilir. Esnektir, çatlamaz, kırılmaz. Havanın sıcaklık ve soğukluk değişimlerinden etkilenmez. Nakliye, taşıma, kullanım sürecinde kırılmaz, firesi yoktur. Çatıda deformasyona yol açmaz.

Su geçirmez, bakım onarım gerektirmez, uzun ömürlüdür. Küçük parçalı dokusu cazip ve kalıcı renkleri ile estetiktir. Renk ve model seçeneğine izin verir. Fonksiyoneldir. Çatıya çıkılması gerektiğinde üzerinde tahribat yapmadan yürünebilir. Yağmur ve dolu gibi atmosferik etkilerde sesi kısmen yutar. Enerji tasarrufu sağlar. Genellikle konutlarda kullanılır.

Petrol içerikli olduğundan yaz aylarında koku yapabilir ve yanma riski vardır. Soğuk havalarda donabilir. Sert rüzgârlarda, iyi yapışmamış ise açılma yapabilir. Hava geçirgenliği iyi değil ise ve su geçiriyorsa küflenme olur. Yapı içindeki su buharı çatıda yoğuşma yaparak küfe neden olur. Üstüne yapıştırıldığı OSB ahşabın hava geçirgenliğinin olması gerekir.

İlave ses, ısı ve nem yalıtımı gerekir. Yanlış uygulama sonucu su yalıtımında hatalar olabilir. Çivi ek yerlerinden uygun bindirme payı olmayan çatılarda yalıtım aksayabilir. Köşe bitişlerinde yanlış uygulama sonucu su, tahliye olmazken duvara veya bina içerisine girebilir. Havalandırma bacalarının işlevsel olmaması sonucu alt tabakada bulunan OSB’ye ve eğer ahşap çatı varsa yoğuşma çatıya çok ciddi hasarlar verebilir. Endüstri yapıları için uygun değildir.

Sinüs Oluklu Ondüle Levhalar

Bitüm emdirilmiş, organik elyafla özel bir reçinenin bileşiminden oluşmaktadır. 95×200 cm boyutlarında ve 4 kg/m2 ağırlığındadır. İyi bir su geçirimsizliğine sahip, esnek olması nedeniyle çatlamayan, kesinlikle paslanmayan, küflenmeyen, UV ışınlarına dayanıklı, havadaki kimyasal ve biyolojik maddelerden etkilenmeyen ve bakım gerektirmeyen bir üründür. Isı iletkenliği düşüktür. Ses yutuculuk değeri ortalama 40dB’dir.

Çeşitli tuz, asit ve alkaliler herhangi bir değişikliğe neden olmaz. Hafif olduğundan taşıyıcı aşık ve çatı sisteminde malzemeden tasarruf sağlar. Sıcaklık farklarında, boyut değişimi azdır. Eğrisel yüzeylere uygulanabilir (silindirik kubbeler). Yanabilme riski vardır. Sıcak havalarda kendini salarak şekli bozulur ve taşıyıcı mukavemetini kısmen kaybeder. Hava sıcaklığı tekrar normale döndüğünde eski şeklini alamaz ve olukları kaybolur.

Petrol içerikli olduğu için yaz aylarında koku yapabilir. Hafif olma avantajı sert rüzgârlı havalarda dezavantaja dönüşebilir, rüzgâr etkisi ile yerinden kalkabilir.

Plastik Esaslı Kaplama Malzemeler

Polikarbonat Esaslı Levhalar

Termoplastiklerin özel bir grubudur. 4-16 mm kalınlığında, 210×600 cm boyutlarında levhalardır. 4 mm kalınlığındaki levhanın ağırlığı 2 kg/m2’dir. Polikarbonat levhalar çok çeşitli formlarda üretilirler.

Ağırlığı aynı kalınlıktaki camın %15’i kadardır. Bu nedenle oldukça hafiftir. Darbelere karşı dayanıklıdır (camdan 200 kat fazla). Hava boşluklu olmasından dolayı UV korumalıdır. İstenilen renk, en ve boyda üretilebilme imkânı vardır. Isı yalıtımı diğer kaplama malzemelerine göre daha iyidir. Sıcak ve soğuk bükme ile kolay şekil verilebilir. Kırılmaya karşı dirençlidir. Tabiat şartlarına ve ateşe karşı dayanıklıdır.

Yüksek ışık geçirgenliği vardır (% 88). Fire vermez. Montajı kolaydır. Yüzeyde su tutmama özelliği vardır. Düşük ısılarda şekil değiştirmez. Hafif ve yüksek mukavemet özelliği nedeniyle taşıyıcı sistemde tasarruf sağlar. Korozyon ve kimyasal maddelere karşı dayanıklıdır. Asit ve su buharlarının oluştuğu yapılarda gerekli yalıtım yapılmaz ise yüzeylerinde yoğuşma meydana gelir.

Ekonomik ömrü 10-12 yıldır. Yağmur sesini içeri alır. Işık geçirdiğinden iç ortamda sıcaklık problemi yaratabilir. Bu nedenle, tüm çatı alanını kaplamak sakıncalıdır.

Cam Elyaf Takviyeli Polyester Levhalar

Cam elyaf takviyeli polyester, cam elyafı ile polyester reçinenin birleştirilmesi ile elde edilen kompozit bir malzemedir. Genellikle, 1,5 mm kalınlığında, 1×15 metre boyutlarında üretilebilmektedir. Yaklaşık ağırlığı 2 kg/m2dir. Polyester, termoset grubunda yer alan bağlayıcı reçinedir. Endüstriyel tesislerde, seralarda ve yapıların kısmen aydınlatılmasında kullanılır.

Cam elyaf takviyeli polyester malzeme yüksek mekanik dayanıma sahiptir. Hafif, korozyon ve kimyasal etkilere dayanıklı bir malzemedir. Elektrik yalıtımı ve düşük ısı iletkenliğine sahip olması, uzun yıllar bakım ve boya gibi ek bir hizmete ihtiyaç duymaması önemli avantajlarındandır. Montaj kolaylığı, tasarım esnekliği sağlaması, kolay tamir edilebilmesinin yanı sıra üretimin düşük iş gücü ile yapılabilir olması önem taşır.

Dış ortamdan gelen seslere karşı yüksek ses yalıtımına sahiptir. Darbelere karşı dayanıklıdır. Kendinden renklendirilebilme olanağı, istenildiğinde ışık geçirgenlik özelliği sağlanması, düşük taşıma maliyeti gibi özellikleri de vardır.

Ham malzemesi pahalıdır. Kompozitler kırılgan (gevrek) malzeme olmalarından dolayı kolaylıkla zarar görürler. Onarılmaları yeni problemler yaratabilir. Yanar ve duman çıkarır. Malzemenin kalitesi üretim yönteminin kalitesine bağlıdır. Montaj için uzman personel gerektirmektedir. Yalıtım malzemesi kullanılarak ses veya ısı yalıtımı ışık geçirmesi istenilen kısımlarda yapılamaz. Geri dönüşümü yoktur. Çevre kirliliği yaratır. Kimyevi madde olduğundan, uzun süre güneş altında polyester bozulabilir ve kırılgan hale gelir.

Kaynaklar

1. KURAL, M. E., SEÇER, M. (2010). Çatı Kaplama Malzemelerinin Performanslarının İncelenmesi, Ulusal Çatı & Cephe Sempozyumu 15 -16 Nisan 2010, Dokuz Eylül Üniversitesi Mimarlık Fakültesi Tınaztepe yerleşkesi Buca – İZMİR